१
देवाचिया द्वारीं उभा क्षणभरीं । तेणें मुक्ति चारी साधियेल्या॥१॥
हरि मुखें म्हणा हरि मुखें म्हणा । पुण्याची गणना कोण करी ॥२॥
असोनि संसारीं जिव्हे वेगु करी । वेदशास्त्र उभारी बाह्या सदा ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे व्यासाचिया खुणे । द्वारकेचे राणे पांडवां घरीं ॥४॥
२
चहूं वेदीं जाण साहीशास्त्रीं कारण । अठराही पुराणें हरीसी गाती ॥१॥
मंथुनी नवनीता तैसें घे अनंता । वायां व्यर्थ कथा सांडी मार्गु ॥२॥
एक हरि आत्मा जीवशिव समा । वायां तूं दुर्गमा न घालीं मन ॥३॥
ज्ञानदेव पाठ हरि हा वैकुंठ । भरला घनदाट हरि दिसे ॥४॥
३
त्रिगुण असार निर्गुण हे सार । सारासार विचार हरिपाठ ॥१॥
सगुण निर्गुण गुणाचे अगुण । हरिवीण मन व्यर्थ जाय ॥२॥
अव्यक्त निराकार नाहीं त्या आकार । जेथुनि चराचर हरिसी भजें॥३॥
ज्ञानदेवा ध्यानीं रामकृष्ण मनीं । अनंत जन्मांनी पुण्य होय ॥४॥
४
भावेवीण भक्ति भक्तिवीण मुक्ति । बळेवीण शक्ति बोलूं नये ॥१॥
कैसेनि दैवत प्रसन्न त्वरित । उगा राहे निवांत शिणसी वायां ॥२॥
सायास करिसी प्रपंच दिननिशीं । हरिसी न भजसी कोण्या गुणें ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणें हरि जप करणें । तुटेल धरणें प्रपंचाचे ॥४॥
५
योग याग विधी येणें नोहे सिद्धी । वायांचि उपाधि दंभ धर्म ॥१॥
भावेवीण देव न कळे नि:संदेह । गुरुविण अनुभव कैंसा कळे ॥२॥
तपेविण दैवत दिधल्याविण प्राप्त । गुजेंविण हित कोण सांगे ॥३॥
ज्ञानदेव सांगे दृष्टांताची मात । साधूंचे संगती तरणोपाय ॥४॥
६
साधुबोध झाला तो नुरोनियां ठेला । ठायींच मुराला अनुभव ॥१॥
कापुराची वाती उजळली ज्योति । ठायींच समाप्ती झाली जैसी ॥२॥
मोक्षरेखे आला भाग्यें विनटला । साधूंचा अंकिला हरिभक्त ॥३॥
ज्ञानदेवा गोडी संगती सज्जनीं । हरि दिसे जनीं आत्मतत्त्वी ॥४॥
७
पर्वताप्रमाणे पातक करणें । वज्रलेप होणे अभक्तांसी ॥१॥
नाहीं ज्यांसी भक्ति तो पतित अभक्त । हरिसी न भजत दैवहत ॥२॥
अनंत वाचाळ बरळती बरळ । त्यां कैसा दयाळ पावे हरि ॥३॥
ज्ञानदेवा प्रमाण आत्मा हा निधान । सर्वाघटीं पूर्ण एक नांदे ॥४॥
८
संतांचे संगती मनोमार्गगती । आकळावा श्रीपती येणे पंथे ॥१॥
रामकृष्ण वाचा भाव हा जीवाचा । आत्मा जो शिवाचा रामजप ॥२॥
एकतत्व नाम साधिती साधन । द्वैताचे बंधन न बाधिजे ॥३॥
नामामृत गोडी वैष्णवा लाधली । योगियां साधली जीवनकळा ॥४॥
सत्वर उच्चार प्रल्हादीं बिंबला । उद्धवा लाधला कृष्णदाता ॥५॥
ज्ञानदेव म्हणे नाम हे सुलभ । सर्वत्र दुर्लभ विरळा जाणे ॥६॥
९
विष्णूवीण जप व्यर्थ त्याचें ज्ञान । रामकृष्णीं मन नाहीं ज्याचें ॥१॥
उपजोनी करंटा नेणें अद्वैतवाटा । रामकृष्णीं पैठा कैसेनी होय ॥२॥
द्वैताची झाडणी गुरुवीण ज्ञान । त्या कैचे कीर्तन घडे नामी ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे सगुण हें ध्यान । नामपाठ मौन प्रपंचाचे ॥४॥
१०
त्रिवेणीसंगमीं नाना तीर्थे भ्रमी । चित्त नाहीं नामीं तरी तें व्यर्थ ॥१॥
नामासी विन्मुख तो नर पापिया । हरिवीण धावया न पावे कोणी ॥२॥
पुराणसिद्ध बोलिले वाल्मिक । नामें तिन्हीं लोक उद्धरती ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे नाम जपा हरीचें । परंपरा त्याचें कुळ शुद्ध ॥४॥
११
हरि उच्चारणी अनंत पापराशी । जातील लयाशी क्षणमात्रें ॥१॥
तृण अग्निमेळें समरस झालें । तैसें नामें केलें जपतां हरि ॥२॥
हरि उच्चारण मंत्र हा अगाध । पळे भूतबाधा भय तेथें ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे हरि माझा समर्थ । न करवे अर्थ उपनिषदां ॥४॥
१२
तीर्थ व्रत नेम भावेंविण सिद्धी । वायांचि उपाधि करिसी जना ॥१॥
भावबळें आकळें येरवी नाकळे । करतळीं आवळें तैसा हरि ॥२॥
पारियाचा रवा घेतां भूमीवरीं । यत्न परोपरी साधन तैसें ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे निवृत्ति निर्गुण । दिधलें संपूर्ण माझे हातीं ॥४॥
१३
समाधी हरीची सम सुखेंविण । न साधेल जाण द्वैतबुद्धी ॥१॥
बुद्धीचें वैभव अन्य नाही दुजें । एका केशवा राजें सकळ सिद्धी ॥२॥
ऋद्धि सिद्धी निधी अवघीच उपाधि । जंव त्या परमानंदी मन नाहीं ॥३॥
ज्ञानदेवो रम्य रमलें समाधान । हरीचें चिंतन सर्वकाळ ॥४॥
१४
नित्य सत्यामित हरिपाठ ज्यासी । कळिकाळ त्यासी न पाहे दृष्टी ॥१॥
रामकृष्ण उच्चार अनंत राशी ताप । पायाचे कळप पळती पुढें ॥२॥
हरि हरि हरि मंत्र हा शिवाचा । म्हणती ते वाचा तया मोक्ष ॥३॥
ज्ञानदेवा पाठ नारायण नाम । पाविजे उत्तम निजस्थान ॥४॥
१५
एक नाम हरि द्वैतनाम दुरी । अद्वैत कुसरी विरळा जाणे ॥१॥
समबुद्धि घेतां समान श्रीहरी । शमदमावैरी हरि झाला ॥२॥
सर्वाघटीं राम देहादेहीं एक । सूर्य प्रकाशक सहस्त्ररश्मी ॥३॥
ज्ञानदेवा चित्तीं हरिपाठ नेमा । मागिलिया जन्मा मुक्त झालों ॥४॥
१६
हरिनाम बुद्धि जपे तो नर दुर्लभ । वाचेसी सुलभ राम कृष्ण ॥१॥
राम कृष्ण नामीं उन्मनी साधिली । तयासि लाधली सकळ सिद्धी ॥२॥
सिद्धी बुद्धि धर्म हरिपाठीं आले । प्रपंची निमाले साधुसंगे ॥३॥
ज्ञानदेवीं नाम रामकृष्ण ठसा । येणें दशदिशां आत्माराम ॥४॥
१७
हरिपाठकीर्ती मुखें जरा गाय । पवित्रचि होय देह त्याचा ॥१॥
तपाचे सामर्थ्ये तपिन्नला अमूप । चिरंजीव कल्प वैकुंठी नांदे ॥२॥
मातृपितृभ्राता सगोत्र अपार । चतुर्भुज नर होऊनि ठेले ॥३॥
ज्ञान गूढगम्य ज्ञानदेवा लाधलें । निवृत्तीनें दिलें माझ्या हातीं ॥४॥
१८
हरिवंशपुराण हरिनाम संकीर्तन । हरिवीण सौजन्य नेणें कांहीं ॥१॥
त्या नरा लाधलें वैकुंठ जोडलें । सकळही घडलें तीर्थाटन ॥२॥
मनोमार्गे गेला तो येथें मुकला । हरिपाठे स्थिरावला तोचि धन्य ॥३॥
ज्ञानदेवा गोडी हरिनामाची जोडी । राम कृष्णीं आवडी सर्वकाळ ॥४॥
१९
नामसंकीर्तन वैष्णवांची जोडी । पापें अनंत कोटी गेली त्यांची ॥१॥
अनंत जन्मांचे तप एक नाम । सर्व मार्ग सुगम हरिपाठ ॥२॥
योग याग क्रिया धर्माधर्म माया । गेले ते विलया हरिपाठे ॥३॥
ज्ञानदेवी यज्ञ याग क्रिया धर्म । हरिवीण नेम नाहीं दुजा ॥४॥
२०
वेदशास्त्रप्रमाण श्रुतींचे वचन । एक नारायण सार जप तप ॥१॥
जप तप कर्म हरिवीण धर्म । वाउगाचि श्रम वाया जाय ॥२॥
हरिपाठीं गेले ते निवांतचि ठेले । भ्रमर गुंतले सुमनकलिकें ॥३॥
ज्ञानदेवी मंत्र हरिनामाचें शस्त्र । यमें कुळगोत्र वर्जियेलें ॥४॥
२१
काळ वेळ नाम उच्चारिता नाहीं । दोन्हीं पक्ष पाहीं उद्धरती ॥१॥
राम कृष्ण नाम सर्व दोषा हरण । जडजीवां तारण हरि एक ॥२॥
हरिनाम सार जिव्हां या नामाची । उपमा त्या दैवाची कोण वानी ॥३॥
ज्ञानदेवा सांग झाला हरिपाठ । पूर्वजा वैकुंठ मार्ग सोपा ॥४॥
२२
नित्य नेम नामी ते प्राणी दुर्लभ । लक्षुमीवल्लभ तयांजवळी ॥१॥
नारायण हरि नारायण हरि । भुक्ति मुक्ति चारी घरीं त्यांच्या ॥२॥
हरिविण जन्म तो नर्कचि पैं जाणा । यमाचा पाहुणा प्राणी होय ॥३॥
ज्ञानदेव पुसे निवृत्तीसी चाड । गगनाहूनि वाड नाम आहे ॥४॥
२३
सात पांच तीन दशकांचा मेळा । एकतत्त्वी कळा (काळ) दावी हरी ॥१॥
तैसे नव्हे नाम सर्व वरिष्ठ । येथें कांहीं कष्ट न लगती ॥२॥
अजपा जपणे उलट प्राणाचा । तेथेंही मनाचा निर्धार असे ॥३॥
ज्ञानदेवा जिणे नामेंविण व्यर्थ । रामकृष्णीं पंथ क्रमियेला ॥४॥
२४
जप तप कर्म क्रिया नेम धर्म । सर्वा घटीं राम भावशुद्ध ॥१॥
न सोडी रे भावो टाकी रे संदेहो । रामकृष्णी टाहो नित्य फोडी ॥२॥
जात वित्त गोत कुळ शीळ मात । भजेका त्वरित भावनायुक्त ॥३॥
ज्ञानदेवा ध्यानीं रामकृष्ण मनीं । तेणें वैकुंठभुवनी घर केले ॥४॥
२५
जाणीव नेणीव भगवंती नाहीं । हरिउच्चारणीं पाही मोक्ष सदा ॥१॥
नारायण हरि उच्चार नामाचा । तेथें कळिकाळाचा रीघ नाहीं ॥२॥
तेथील प्रणाम नेणवे वेदांसी । ते जीवजंतूसी केवी कळे ॥३॥
ज्ञानदेवा फळ नारायण पाठ । सर्वत्र वैकुंठ केले असें ॥४॥
२६
एक तत्त्व नाम दृढ धरीं मना । हरीसी करुणा येईल तुझी ॥१॥
तें नाम सोपें रे रामकृष्ण गोविंद । वाचेशीं सद्गत जपें आधीं ॥२॥
नानापरतें तत्त्व नाहीं रे अन्यथा । वायां आणिक पंथा जाशी झणीं ॥३॥
ज्ञानदेवा नाम मौन जपमाळ अंतरीं । धरोनी श्रीहरी जपें सदा ॥४॥
२७
सर्व सुख गोडी सर्वशास्त्रनिवडी । रिकामा अर्धघडी राहूं नको ॥१॥
लटिका व्यवहार सर्व हा संसार । वायां येरझार हरीविण ॥२॥
नाम मंत्र जप कोटी जाईल पाप । रामकृष्णीं संकल्प धरुनि राहे ॥३॥
निजवृत्ति काढीं सर्व माया तोडीं । इंद्रिया सवडी लपो नको ॥४॥
तीर्थ व्रती भाव धरी रे करुणा । शांतिदया पाहुणा हरि करी ॥५॥
ज्ञानदेवा प्रमाण निवृत्तिदेवी ज्ञान । समाधि संजीवन हरिपाठ ॥६॥
२८
अभंग हरिपाठ असती अठ्ठावीस । रचिले विश्वासें ज्ञानदेवें ॥१॥
नित्य पाठ करी इंद्रायणीतीरीं । होय अधिकारी सर्वथा तो ॥२॥
असावे एकाग्रीं स्वस्थ चित्त मन । उल्हासें करुन स्मरण जीवीं ॥३॥
अंतकाळीं तैसा संकटाचे वेळीं । हरि तया सांभाळी अंतर्बाह्य ॥४॥
संतसज्जनांनी घेतली प्रचीती । आळशी मंदगती केवीं तरें ॥५॥
श्रीगुरु-निवृत्तिवचन प्रेमळ । तोषला तात्काळ ज्ञानदेव ॥६॥
